PRIDE – RODZINNA OPIEKA ZASTĘPCZA / ADOPCJA
PROGRAM INFORMACYJNO-SZKOLENIOWY DLA RODZIN ZASTĘPCZYCH I ADOPCYJNYCH
Czy wiesz, co czują dzieci, które zostały opuszczone przez własnych rodziców? Co czują, gdy od urodzenia są zaniedbywane, głodzone i maltretowane? Co czują, gdy dorośli, którzy powinni dać im bezpieczeństwo, ciepło i miłość, wywołują w nich raczej strach i agresję? Jak zachowują się dzieci, które straciły rodziców w wyniku choroby lub wypadku? Czego te dzieci oczekują, o czym marzą, jak się zachowują?
Jak Ty zachowywałbyś się, gdybyś stracił wszystko, co jest dla ciebie ważne? Jak można pomóc dziecku pokonać ból straty i rozłąki? Jak dać miłość, która nie będzie zawłaszczeniem drugiego człowieka, ale wyjdzie na przeciw jego prawdziwym potrzebom? Jak znaleźć szczęście i swoje powołanie opiekując się samotnym dzieckiem? Co zrobić, aby te dzieci rozkwitły jak piękne kwiaty i zaczęły na nowo wierzyć w siebie i w życzliwych im dorosłych? Jak pomóc tym dzieciom pogodzić się z ich rodzinami? Co myśleć o ich rodzicach, co mówić o nich dzieciom? Jaki wizerunek rodziców kształtować u dzieci, którymi mamy się zaopiekować? Czy pozwolić na kontakty z rodziną i przyjaciółmi? Jak wychowywać te dzieci? Na kogo można liczyć będąc rodziną zastępczą? Kto będzie pomagał i wspierał? Kto pomoże, gdy nastąpi kryzys?
Jak być szczęśliwym opiekunem zastępczym? Jak dawać i otrzymywać szczęście w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej?
Na te i wiele innych pytań odpowiada jeden z najbardziej znanych na świecie programów szkoleniowych dla kandydatów na opiekunów zastępczych i rodziców adopcyjnych PRIDE. Skrót PRIDE oznacza w języku angielskim Parent`s Resource for Information, Development and Education, czyli Narzędzia Informacji, Rozwoju i Edukacji dla Rodziców. Jest to program amerykański, używany w wielu krajach Europy, na którego licencję w Polsce uzyskało Towarzystwo NASZ DOM. Program powstał w USA w wyniku wieloletnich badań praktycznych prowadzonych we współpracy z kilkudziesięcioma ośrodkami rodzin zastępczych. Poprawiany niemalże corocznie, obrósł w wiele modułów przeznaczonych dla różnego rodzaju potrzeb, takich jak np. pomoc dzieciom molestowanym seksualnie czy z rodzin z problemem alkoholowym. Programem PRIDE, poza Ameryką, posługują się organizatorzy rodzinnej opieki zastępczej między innymi w krajach Beneluksu, krajach skandynawskich, na Węgrzech i w Estonii. W Polsce licencję na program uzyskało Towarzystwo NASZ DOM. Wczesną, wiele lat temu importowaną odmianą PRIDE jest również brytyjski model szkoleń, który w Polsce funkcjonuje pod nazwą “RODZINA”. Program PRIDE oparto na oczywistym założeniu, że największą wartością dla dzieci jest życie rodzinne, bez względu na to, jak zdefiniujemy pojęcie “rodzina”. Dlatego właśnie opiekunowie zajmujący się opieką zastępczą czy adoptujący dzieci, posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności, stanowią integralną część systemu wysokiej jakości usług opiekuńczych. Rodzice zastępczy, podobnie jak pracownicy socjalni, winni być kompetentni, przygotowani, przejść kwalifikację i otrzymać licencję lub certyfikat uprawniający do pracy jako przedstawiciele profesjonalnego zespołu zdolnego ochronić i wychować dzieci oraz wzmacniać rodziny naturalne.
Kompetencje
Podstawą programu PRIDE są konkretne kompetencje (wiedza i umiejętności), potrzebne do skutecznego wypełniania zadań związanych z opieką zastępczą i adopcją. Kompetencje te są pogrupowane według kategorii i podzielone na grupy ze względu na stopień trudności.
Program PRIDE wyróżnia następujące pięć podstawowych kategorii kompetencji:
Opieka i wychowanie dzieci.
Zaspakajanie potrzeb rozwojowych oraz kompensacja opóźnień rozwojowych.
Wspieranie więzi pomiędzy dziećmi i ich rodzinami naturalnymi.
Ułatwianie dzieciom nawiązania bezpiecznych, pozytywnych i trwałych związków na całe życie.
Współpraca z innymi osobami stanowiącymi zespół utworzony dla rozwiązania problemu dziecka lub całej rodziny.
Powyższe kompetencje są podstawą procesu obustronnej kwalifikacji, wyboru, przygotowania, wsparcia oraz dalszego rozwoju rodziny zastępczej. Posiadanie niektórych z tych kompetencji jest niezbędne zanim jeszcze dziecko zostanie umieszczone w rodzinie zastępczej lub zostanie adoptowane.
Przykładem kompetencji niezbędnej przed umieszczeniem dziecka jest świadomość, że regularne wizyty i inne formy kontaktu mogą wzmocnić więź dziecka z jego rodziną naturalną. Występowanie konkretnych kompetencji pozwala na obustronną kwalifikację podczas spotkań szkoleniowych i w trakcie konsultacji w domu rodzinnym.
Doskonalenie
Oprócz szeregu kompetencji, które rodzice zastępczy powinni opanować, muszą oni stale kontynuować naukę, aby ich poziom wiedzy był stosowny do zadań, jakich się podejmują. Można tu określić następujące cztery poziomy wiedzy:
Poziom pierwszy – Świadomość
Poziom ten jest osiągnięty, gdy opiekun zastępczy wie, jak uporządkować sobie przyswajane informacje. Staje się wówczas świadomy, dlaczego dane zagadnienie jest istotne w pracy opiekuńczej. Przykładowy rodzaj “kompetencji” odzwierciedlającej ten poziom: opiekun zastępczy zdaje sobie sprawę, że dla dzieci niezbędne jest utrzymywanie związków i więzi międzyludzkich. Świadomość ta jest konieczna, aby rozumieć skutki rozłąki dziecka z rodziną naturalną.
Poziom drugi – Wiedza i zrozumienie
Rodzice zastępczy i podejmujący się adopcji muszą otrzymać wyczerpujące, konkretne informacje. Ucząc się na temat stanu psycho – emocjonalnego dzieci, które zostały odseparowane od swoich rodzin, dowiedzą się na przykład, jakie są typowe etapy przechodzenia przez ból rozłąki. Zrozumienie jest wyższym etapem wiedzy: jest umiejętnością odniesienia swojej wiedzy do zaobserwowanego zachowania. Rodzic zastępczy, który rozumie etapy żalu, wie nie tylko, jakie to są etapy, ale również odczyta zachowanie dziecka jako normalną reakcję związaną z konkretnym etapem radzenia sobie z utratą rodziców.
Trzeci poziom – Zastosowanie wiedzy i umiejętności w praktyce
Opiekun zastępczy, który osiągnął ten poziom kompetencji, wie jak zastosować swoją wiedzę (np. wie, jak zdiagnozować etap żalu, przez który dziecko przechodzi).
Czwarty i najwyższy poziom – Przyswojenie umiejętności
Opiekun zastępczy swobodnie dysponuje przyswojoną wiedzą.
Przykład: opiekun zastępczy potrafi pomóc dziecku wyrazić uczucia w związku z separacją od rodziny.
Postęp w nauce jest konieczny, aby skutecznie wykonywać zadania opiekuńczo-wychowawcze. Ta koncepcja jest wykorzystana w programie PRIDE w ustalaniu kolejności, w jakiej dana wiedza i umiejętność powinny być przyswojone przez przyszłe rodziny zastępcze. Na przykład, niektóre kompetencje związane z konkretnymi zadaniami wychowawczymi muszą zostać opanowane tylko na poziomie ‘świadomości’ i ‘wiedzy’ podczas podstawowego programu szkoleniowego. Z drugiej strony, rodzice zastępczy będą musieli umieć praktycznie zastosować swoją wiedzę w praktyce (poziom trzeci) i zdobyć umiejętności pozwalające te zadania wykonać (poziom czwarty), gdy już będą się opiekować dzieckiem, co jest zasadniczym etapem w ich rozwoju.
Rola rodziców i rodzin
PRIDE opiera się na założeniu, że rodzice i rodziny mają najsilniejszy wpływ na rozwój dziecka. Autorzy programu uznają, że wszystkie rodziny potrzebują niekiedy wsparcia. Oddzielenie dzieci od rodziców jest środkiem drastycznym, który powinien być zastosowany tylko wtedy, gdy już wszystkie środki inne środki zostały wykorzystane i/lub, gdy dziecko jest zagrożone. Istotnym elementem systemu opieki nad dzieckiem są środki podejmowane, aby zachować rodzinę, takie jak: pomoc rodzinie w jej domu, opieka rodziny spokrewnionej, rodzinna opieka zastępcza, opieka instytucjonalna i adopcja.
Wartość różnorodności i kompetencje kulturowe
Nabycie własnej świadomości kulturowej nie może być efektem samego szkolenia. Jest to proces, który ma miejsce wówczas, gdy wszyscy z zespołu opieki nad dzieckiem pracują razem w celu uczenia się od siebie nawzajem. PRIDE wskazuje na ścisły związek między uszanowaniem przynależności kulturowej a rozbudowywaniem poczucia własnej wartości.
Radzenie sobie z rozłąką
Program opiera się na założeniu, że utrata najbliższych jest naturalną częścią życia. Jest to również nieuchronny element rodzinnej opieki zastępczej i adopcji, wywołujący naturalny proces bólu i żalu. Zmienne jest to, jak różni ludzie radzą sobie z tego rodzaju uczuciami. W opiece zastępczej i adopcji ważne jest, aby rozumieć ból rozłąki, radzić sobie z nim, a także być na tyle silnym, aby wspomóc w tym żalu innych.
Wartość pracy w zespole
PRIDE uznaje, że potrzeby dzieci i rodzin zagrożonych są tak skomplikowane i trudne, że żaden pracownik socjalny, rodzic podejmujący się opieki zastępczej lub adopcji, osoba nadzorująca pracę pomocników socjalnych czy administrator, nie mogą poradzić sobie w pojedynkę. Zadaniem tego programu jest, aby rodzice zastępczy lub podejmujący się adopcji zdobyli i ćwiczyli umiejętność pracy w zespole. Programy PRIDE utworzono w oparciu o metody pracy zespołowej.
Jasność podziału ról
PRIDE opiera się na poglądzie, że najlepiej można pomóc dzieciom i rodzinom, gdy rola każdego członka zespołu jest jasno określona, zrozumiała i doceniana. W przeszłości rodzice zastępczy odczuwali szczególnie skutki braku jasności podziału ról i często byli postrzegani jako dobroczyńcy, którzy mieli “uszczęśliwić” biedne, osierocone dzieci. Współczesne dzieci mają specjalne, jeśli nie nadzwyczajne, potrzeby, dlatego dzisiejsze rodziny zastępcze i adopcyjne powinny pełnić aktywną rolę wspierającą zarówno dzieci, jak i ich rodziny.
Integracja procesu kwalifikowania rodziny i szkolenia grupowego
Program opiera się na poglądzie, że integracja procesu kwalifikowania rodziny i szkolenia grupowego sprzyja podjęciu bardziej precyzyjnej decyzji w sprawie ich przyszłej pracy, a zatem zmniejsza prawdopodobieństwo przerwania ciągłości opieki i dalszych strat ponoszonych przez dzieci. Podczas procesu kwalifikowania rodziny, przeprowadzonego w ciągu serii wizyt domowych, bierze się przede wszystkim pod uwagę pięć kategorii kompetencji. Podstawowa wiedza w procesie kwalifikacji jest spójna z programem podstawowych sesji szkoleniowych. W trakcie szkolenia rodziny mogą odnieść nabywaną wiedzę do swoich sił i potrzeb.
Obustronna kwalifikacja rodziny oraz podjęcie świadomej decyzji
W programie PRIDE kwalifikowanie przeprowadza się ‘wspólnie z’ (nie “w stosunku do”) potencjalną rodziną zastępczą. Proces ten wiąże się z analizą mocnych i słabych stron typowych dla przeszłego i obecnego funkcjonowania rodziny, w odniesieniu do pięciu kategorii kompetencji. Prowadzi to do świadomej decyzji na temat chęci i możliwości rodziny do zaopiekowania się dziećmi. Obustronny proces kwalifikacji prowadzi do jednej z poniższych świadomych decyzji:
Dana rodzina uważa, że ma możliwość, chęć i potencjał, aby podjąć się opieki zastępczej lub adopcji, a z drugiej strony ośrodek adopcyjno-opiekuńczy wyraża gotowość pracy z daną rodziną.
Rodzina uważa, że nie ma możliwości, chęci i/lub potencjału, aby podjąć się opieki zastępczej czy adopcji i wyklucza swoje uczestnictwo w programie.
Rodzina uważa, że nie ma możliwości, chęci i/lub potencjału, aby podjąć się opieki zastępczej czy adopcji i choć ośrodek adopcyjno-opiekuńczy ma inne zdanie, rodzina wyklucza swoje uczestnictwo w programie.
Rodzina uważa, że ma możliwości, chęci i/lub potencjał, aby podjąć się opieki zastępczej czy adopcji, lecz ośrodek adopcyjno-opiekuńczy nie zgadza się z tym. W tym przypadku rodzina nie może być zaproszona do dalszego uczestnictwa w programie i zostaje wykluczona.
Założeniem programu PRIDE jest traktowanie powyższego procesu decyzyjnego jako procesu obustronnego. Jednakże rodzina zawsze ma prawo odmówić przyjęcia dzieci w oparciu o jej własne wniosków na temat swoich mocnych i słabych stron. Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy ma prawo zakwalifikowania rodziny lub nie na podstawie swoich uprawnień. Obustronna kwalifikacja jest procesem ciągłym, który sięga poza relacje między rodziną a ośrodkiem.
Opracowano na podstawie artykułu Tomasza Polkowskiego “PRIDE – Rodzinna Opieka Zastępcza / Adopcja. Program informacyjno-szkoleniowy dla rodzin”
Towarzystwo NASZ DOM
Zródło: www.adopcje.pl/indeks.php